Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Büyük Millet Meclisi‘nin açılış yıldönümü olan 23 Nisan‘da Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti‘nde kutlanan kutlanan ulusal bayram.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ulusal bayramıdır. Türkiye’de 1921”den itibaren “23 Nisan Milli Bayramı adıyla kutlanmaya başlandı. Kanunî adı “Çocuk Bayramı” olmasa da çocuklara neşeli bir gün geçirtme ve Himaye-i Etfal Cemiyeti‘ne gelir yaratma amacıyla 1927’den itibaren çocuk bayramı olarak kutlandı. Bayramın adı 1935’te Hakimiyet-i Milliye Bayramı, 1981 yılında “Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı” oldu.
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu,’nun UNESCO‘nun 1979’u Çocuk Yılı olarak duyurmasının ardından, TRT Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği‘ni başlatması ile bu bayram uluslararası düzeye taşındı.
Devrin cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk‘ün 1933 yılında başlattığı, 23 Nisanda çocukları makamına kabul edip onlarla sohbet etme adeti bu bayramın bir parçası olarak yaygınlaşıp gelenekselleşmiş; devlet adamlarının makam koltuklarına çocukları oturtma geleneği 2013 yılına kadar devam etmiştir.
23 Nisan’ın Türkiye‘de ulusal bayram olarak kabul edilmesinin nedeni, 1920’de o gün Türkiye Büyük Millet Meclisi‘nin açılmış olmasıdır. 1920’de ilk Büyük Millet Meclisi için milletvekillerinin belirlenişi ve Ankara‘ya gelişi çok kısa bir zamanda gerçekleşmiştir. Milletvekili seçimleri Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’da bir meclisin toplanacağını ve neden toplanması gerektiğini açıklayan 19 Mart 1920 tarihli bildirisiyle başlamış, yine Mustafa Kemal Paşa’nın 21 Nisan’daki genelgesiyle meclisin açılacağı tarih duyurulmuş ve seçilen milletvekillerinin Ankara’ya gelmesi istenmiştir.[ Meclis, 23 Nisan 1920’de Ankara‘da belirlenen 337 milletvekilinden 115’inin katılabildiği ilk toplantısını gerçekleştirdi.
Bayram olması
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nın ortaya çıkışında 3 ayrı bayramın payı vardır:
TBMM’nin kuruluşunun 1921’den itibaren ülkenin ilk millî bayramı olarak kutlanan “23 Nisan Millî Bayramı”, 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasından sonra 1 Kasım’larda kutlanan “Milli Hakimiyet Bayramı” ve herhangi bir yasa olmaksızın 1927’dan itibaren Himaye-i Etfal Cemiyeti‘nin düzenleyip kutladığı “Çocuk Bayramı”.
23 Nisan Millî Bayramı
1921’de çıkarılan 23 Nisan’ın Milli Bayram Addine Dair Kanun ile, Türkiye’nin ilk ulusal bayramı olmuştur. İlk kez ortaya çıkan bu bayramda ne ulusal egemenlikten ne de çocuklardan söz edilmekteydi. Zaten daha o yıllarda kanunen halen Osmanlı saltanatı hüküm sürmekteydi.
1 Kasım Hâkimiyet-i Milliye Bayramı
Türkiye’de 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırıldı. 1 Kasım, Hâkimiyet-i Milliye Bayramı (Ulusal Egemenlik Bayramı) olarak kabul edildi. Daha sonraki yıllarda, 1 Kasım değil, TBMM’nin açılış tarihi olan 23 Nisan “Milli Hakimiyet Bayramı” olarak kutlandı.
23 Nisan’ın Hakimiyet-i Milliye Bayramı oluşu
1935’te bayramlar ve tatil günleriyle ilgili kanun değiştirilmiş ve “23 Nisan Millî Bayramı”nın adı “Millî Hakimiyet Bayramı” haline getirilmiş, böylece 1 Kasım Hakimiyet-i Millîye Bayramı ile 23 Nisan Millî Bayramı birleştirilmiştir.
Çocuk Bayramı olarak kutlanması
23 Nisan’ın Çocuk Bayramı oluşu yine TBMM‘nin açılışıyla ilişkili olmasına rağmen, tamamen ayrı bir bayram olarak gelişmiş ve 1981 yılına kadar da öyle devam etmiştir. 23 Nisan gününün çocuklarla ilişkilendirilmesi, 23 Nisan 1927’de Himaye-i Etfal Cemiyeti‘nin (günümüz Çocuk Esirgeme Kurumu’nun) o günü “Çocuk Bayramı” olarak duyurmasıyla başlamış kabul edilir. Aslında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin 23 Nisan’la ilgili çalışmaları daha önceki yıllarda vardır ve hatta çocuklardan da söz edilmiştir. Kurum, örneğin 23 Nisan 1923’te millî bayram için pullar bastırmış ve satmıştır.[23 Nisan 1924’te Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde “Bugün Yavruların Rozet Bayramıdır” ibaresi yer almış, 23 Nisan 1926’da da yine aynı gazetede “23 Nisan Türklerin Çocuk Günüdür” başlıklı bir yazı kaleme alınmış ve bu yazıda cemiyetin bugünü çocuk günü yapmaya çalışarak doğru yolda olduğu ve para kazanan herkesin bugün cemiyete çocuklar için bağışta bulunması gerektiği vurgulanmıştır. Nihayet 23 Nisan 1927’de Himaye-i Etfal Cemiyeti o günü Çocuk Bayramı olarak şöyle duyurmuştur:
Millet Meclisimizle millî devletimizin Ankara’da ilk teşkile günü olan Millî bayram Cemiyetimizce çocuk günü olarak tesbii edilmiştir. Bize yeni bir vatan ve yeni bir tarih yaratıp bırakan mübarek şehitlerle fedakâr gazilerin yavruları fakir ve ıstırabın evladları ve nihayet alelıtlak bütün muhtac-ı himaye-i vatan çocukları namına milletin şevkatli ve alicenab hissiyatına müracaat ediyoruz. Kadın, erkek, genç, ihtiyar hatta vakti ve hali müsait çocuklardan mini mini vatandaşlar için yardım bekliyoruz. Her sayfası başka bir şan ve muvaffakiyetle temevvüç eden milletimizin, yarın azami derecede muavenet göstermekle beraber, çocuk gününün layıkı veçhiyle neşeli ve parlak geçirilmesi için aynı derecede alaka ve müzaheret göstereceğinden emin olan Himaye-i Etfal Cemiyeti, şimdiden arz-ı şükran eder.”
Bu tarihten itibaren bu üç kavram, aynı gün üzerinde birleşecek ve çocuk bayramı olma konusunda bir kanunla belirlenmişlik olmaksızın kutlanmaya başlanacaktır. Cemiyeti buna iten neden ise cemiyetin yetim çocukları için gelir kaydetme anlayışıdır. Böylece çocuk bayramı ortaya çıkmıştır. Çocuk bayramı adı daha resmiyet kazanmamış olsa da, bundan sonra 23 Nisan “Millî Hâkimiyet Bayramı”nın yanı sıra “Çocuk Bayramı” olarak da kutlanacaktı.
1927’de ilk kez kutlanan çocuk bayramı, başta kaynak oluşturma olmak üzere, çocuklara neşeli bir gün geçirtmeyi hedeflerinde bulunduruyordu. 23 Nisan 1927’deki ilk bayram Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurucusu ve dönemin cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa himayesinde gerçekleştirilmiş, etkinlikler için Atatürk arabalarından birini çocuklara tahsis etmiş ve Cumhurbaşkanlığı Bandosu’nun konser vermesini sağlamıştır. O yıl cemiyetin Ankara’daki binalarından birine Çocuk Sarayı adı verilmiş ve burada düzenlenen çocuk balosuna İsmet (İnönü) Bey‘in çocukları da katılmıştır.
1929’da çocuklara ilgi daha da artmış ve o yıl ve daha sonraki yıllarda 23-30 Nisan haftası “çocuk haftası” olarak kutlanmıştır. Daha sonraları, 70’li yıllara kadar ulusal boyutta ünlenerek ve katılımı artırarak ilerleyen 23 Nisan Çocuk Bayramı kutlamalarına 1975’te Türkiye Radyo Televizyon Kurumu da katılmış ve bir hafta çocuk programları yayımlamıştır. 1978’de Meclis Başkanlığı’nın izniyle meclisteki törenlere çocukların da katılması sağlandı. 1979’da bu uygulama Ankara ilkokullarından gelen çocuklarla düzenli olarak başlatıldı, 1980’de de bütün illerden gelen çocuklarla “Çocuk Parlamentosu” oluşturuldu. 1979 yılının UNESCO tarafından Dünya Çocuk Yılı olarak duyurulması üzerine, TRT tarafından dünyanın bütün çocuklarını kucaklamayı amaçlayan bir proje hazırlandı ve 1979 yılından itibaren TRT Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği adıyla uygulamaya kondu.
Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı
Bayramın en son şeklini alışı 1981’de gerçekleşti. 1980 darbesi döneminde Millî Güvenlik Konseyi bayramlar ve tatillerle ilgili kanunda yaptığı değişiklikle o güne kadar kanunen adı konmamış bir şekilde kutlanan bayrama “Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı” adını vermiştir.
NOT: Öndeki fotograf 1958 yılında çekilmiş. O zamanlar küçük çocuklar güzel giysiler ile bayrama katılırdı. Eskinin güzellikleri kalmadığı gibi 23 Nisan da sıradan bir bayram oldu. Tek unutulmayan, Atatürk’ün çocuklar için dünyada tek bayram ilan etmesi.