TARİHTE BU AY- EYLÜL

Eylül ayı, İslam, Türk ve dünya tarihi açısından önemli olayların yaşandığı bir ay. İslam Peygamberi Hz. Muhammed, 1397 yıl önce bu ayda Hicret etti. Kurtuluş Savaşımızın zaferlerle taçlanması ve Osmanlı’nın dünyaya damga vurduğu zaferler ve fetihler bu ay içinde gerçekleşti. Yine ABD’nin dünya saldırısına neden olan olay da bu ay içinde gerçekleşti.
01 Eylül: Dünya Barış Günü
01 Eylül 1481: Galatasaray Lisesi, devlet adamı yetiştirilmesi amacıyla Sultan II. Bayezid tarafından kuruldu. Okulda 1868’de Fransızca eğitime geçildi.
01 Eylül 1920: Bakû’de 1. Doğu Halkları Kurultayı başladı.7 Eylül’e kadar süren kurultaya Enver Paşa da katıldı.
01 Eylül 1922: Uşak, Yunan işgalinden kurtarıldı.
01 Eylül 1922: Mustafa Kemal Paşa, 30 Ağustos zaferinin ardından Türk ordusuna ‘Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir ileri!” emrini verdi.
01 Eylül 1925: Birinci Tıp Kongresi Ankara’da toplandı.
01 Eylül 1929: Arapça ve Farsça dersleri okullardan kaldırıldı.
01 Eylül 1933: Denizyolları İşletmeleri devlet tekeline alındı.
01 Eylül 1939: Almanya, Polonya’ya saldırdı ve II. Dünya Savaşı başladı.
01 Eylül 1949: İstanbul Radyosu deneme yayınına başladı.
01 Eylül 1947: Amerikan Yardım Antlaşması imzalandı.
01 Eylül 1969: Libya’da Albay Muammer Kaddafi, Kral Sunusi’yi devirdi.
01 Eylül 1982: İlk ve orta öğretimde din dersleri zorunlu hale getirildi.
***
02 Eylül 1798: Napolyon Bonapart komutasındaki Fransız donanmasının İskenderiye ve Kahire‘yi ele geçirmesi üzerine Osmanlı Devleti 2 Eylül 1798’de Fransa’ya karşı savaş açtı.
02 Eylül 1922: Eskişehir, Yunan işgalinden kurtarıldı. Yunan Orduları Başkomutanı General Trikopis esir edildi.
02 Eylül 1925: Tekke ve zaviyelerin kapatılmasına ve memurların şapka giymesine ilişkin kanun çıkarıldı.
02 Eylül 1938: Hatay devletinin kuruluşu ilan edildi. Hatay Millet Meclisi ilk toplantısını yaptı ve Tayfur Sökmen’i Cumhurbaşkanı seçti.
02 Eylül 1945: Japonya kayıtsız şartsız teslim oldu.
02 Eylül 1994: Milli Haltercimiz merhum Naim Süleymanoğlu’na, Uluslararası Olimpiyat Komitesince ‘’Yüzyılın En Güçlü Sporcusu Ödülü’’ verildi.
02 Eylül 2001: İlk kalp naklini gerçekleştiren Güney Afrikalı kalp cerrahı Christian Barnard, Kıbrıs’ta öldü.
02 Eylül 2016: Özbekistan Devlet Başkanı İslâm Kerimov (78) beyin kanaması sonucu hayatını kaybetti. Kerimov, 27 yıldır bu görevi yürütüyordu.
***
03 Eylül 1895: İlk profesyonel futbol maçı yapıldı. Latrobe, Jeanette’i 12-0 yendi.
03 Eylül 1922: İzmir Ödemiş Yunan işgalinden kurtarıldı.
03 Eylül 1945: İkinci Çin-Japon savaşında, Çin zaferini ilan etti.
03 Eylül 1998: Eski Başbakanlardan Ferit Melen hayatını kaybetti.
***
04 Eylül 1063: Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu Tuğrul Bey hayatını kaybetti.
04 Eylül 1919: Kurtuluş Savaşımızın önemli köşe taşlarından Sivas Kongresi toplandı.
***
05 Eylül 1922: Nazilli, Salihli ve Alaşehir Yunan işgalinden kurtarıldı.
05 Eylül 1938: Atatürk vasiyetnamesini yazdırdı. Vasiyet, 28 Kasım 1938’de açıldı.
05 Eylül 1945: Çok partili düzene geçişin ilk partisi olan Milli Kalkınma Partisi kuruldu.
05 Eylül 1963: 20-21 Mayıs’ta askeri darbe girişiminde bulunan Albay Talat Aydemir, Ankara 1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesince idama mahkum edildi.
05 Eylül 1972: Almanya’nın Münih kentinde yapılan olimpiyat oyunlarına katılan İsrailli sporculara ateş açıldı. Saldırıyı Filistin’li direnişçiler üstlendi; bir sporcu öldü, biri ağır yaralandı, dokuz kişi rehin alındı.
05 Eylül 2011: Genelkurmay İstihbarat Başkanı Korgeneral İsmail Hakkı Pekin, “Kamuoyunu yönlendirme amaçlı internet siteleri’’ davası kapsamında tutuklandı.
05 Eylül 2012: Afyonkarahisar’da askeri mühimmat deposunda patlama meydana geldi. Genelkurmay Başkanlığı’ndan yapılan açıklamada, patlamada 25 personelin şehit olduğu, 15 personelin yaralandığı kaydedildi.
***
06 Eylül 1922: Balıkesir Yunan işgalinden kurtarıldı.
06 Eylül 1986: İstanbul’daki Neva Şalom Sinagogu’na düzenlenen terörist saldırıda, 21 Musevi vatandaşımız hayatını kaybetti, 4 kişi de yaralandı.
6 Eylül 2015: PKK, Dağlıca’da düzenlediği saldırıda 16 askerimizi şehit etti.
***
06-07 Eylül 1955: Kışkırtmalar sonucu İstanbul ve İzmir’de Rum vatandaşlarımıza yönelik saldırı ve yağma olayları yaşandı.
***
07 Eylül 1556: Osmanlı İmparatoru Kanuni Sultan Süleyman (71), Zigetvar’da geçirdiği bir rahatsızlık neticesi hayatını kaybetti. Mezarı İstanbul Süleymaniye Cami’ndedir.
07 Eylül 1909: Amerikalı yönetmen Elia Kazan İstanbul’da doğdu.
07 Eylül 1922: Aydın Yunan işgalinden kurtarıldı.
07 Eylül 1923: İkdam, Akşam, İleri, Tercümanı Hakikat, Tevhidi Efkar, Tanin, Vatan ve Vakit gazeteleri, dizgici grevi nedeniyle çıkamayınca, ortaklaşa ‘’Müşterek’’ gazetesini yayımlamaya başladılar. Müşterek gazete iki hafta çıktı.
07 Eylül 1936: Harp Okulu, İstanbul’dan Ankara’ya taşındı.
07 Eylül 1938: Hatay Devleti Anayasası kabul edildi.
07 Eylül 1946: Türkiye’de ilk büyük devalüasyon yapıldı. 1.83 TL olan ABD Doları’nın fiyatı, yüzde 54 artırılarak 2.83 TL’ye çıkarıldı.
07 Eylül 1977: İstanbul’da tüp gaz kuyrukları oluştu.
07 Eylül 2017: Türkiye’nin ilk kadın bakanı Prof. Dr. Türkan Akyol (89) hayatını kaybetti.
***
08 Eylül: Uluslararası Okuma Yazma Günü.
08 Eylül 1922: Manisa Yunan işgalinden kurtarıldı.
08 Eylül 2003: Vali Recep Yazıcıoğlu (55), trafik kazasında hayatını kaybetti.
***
09 Eylül 1922: Türk Süvarileri İzmir’e girdi ve İzmir’i Yunan işgalinden kurtarıldı.
09 Eylül 1923: Halk Fırkası (sonra CHF-CHP) kuruldu. (Asıl kuruluş 4 Eylül 1919 Sivas.)
09 Eylül 1976: Çin’deki sosyalist devrimin lideri Mao Zetung öldü.
09 Eylül 2001: Afganistan’da Taliban’a karşı direnişin liderlerinden eski Savunma Bakanı Ahmet Şah Mesud (48) suikast sonucu öldürüldü.
09 Eylül 2009: İstanbul’da yağan aşırı yağmur sel felaketine neden oldu. 31 vatandaşımız hayatını kaybetti.
***
09-10 Eylül 622: Son Peygamber Hz. Muhammed, 9 Eylül’de Mekkeli müşriklerin toplanarak kendisine suikast düzenlenmesi kararını aldığını öğrenince 9 Eylül’ü 10 Eylül’e bağlayan gece Sevr Mağarası’na gitti. Hz. Muhammed, 13 Eylül’e kadar müminlerle beraber mağarada kaldı.
***
10 Eylül 1922: Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmir’e geldi.
***
11 Eylül 1526: Mohaç Meydan Muharebesi’nde Osmanlı orduları zafer kazandı, Budapeşte fethedildi.
11 Eylül 1919: Sivas Kongresi sona erdi. (4 Eylül’de açılmıştı)
11 Eylül 1922: Bursa, Gemlik ve Orhaneli Yunan işgalinden kurtarıldı.
11 Eylül 1948: Tüm Hindistan Müslüman Birliği ve Pakistan bağımsızlık mücadelesinin önderidir, aynı zamanda Pakistan’ın kurucusu ve ilk devlet başkanı olan Muhammed Ali Cinnah vefat etti.
11 Eylül 1973: Şili Devlet Başkanı Salvador Allende (65), kendisine yönelik yapılan darbe sırasında direnirken hayatını kaybetti.
11 Eylül 2001: ABD’de İkiz Kuleler’e ve Pentagon’a yönelik terör saldırısı gerçekleşti. Bu saldırı adeta bir milat oldu. Saldırı sonrası ABD sırasıyla Afganistan ve Irak’ı işgal etti.
***
12 Eylül 1980: Genelkurmay Başkanı Kenan Evren liderliğinde askeri darbe yapıldı.
***
13 Eylül 1921: Sakarya Meydan Savaşı, zaferle sonuçlandı. (21 gün 21 gece sürdü.)
13 Eylül 1920: Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa ‘Halkçılık Programı’nı Meclis’e yazılı olarak sundu.
13 Eylül 1991: Galatasaray’ın ve Milli takımımızın unutulmaz golcüsü Metin Oktay (55), trafik kazasında hayatını kaybetti.
***
14 Eylül 1966: 4. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel (71) vefat etti.
***
15 Eylül 1931: Libya direnişinin lideri Ömer Muhtar (69), İtalyan sömürgecileri tarafından idam edildi.
15 Eylül 1949: İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Federal Almanya’da, seçimleri kazanan Konrad Adenauer Federal Almanya’nın ilk şansölyesi oldu.
15 Eylül 2012: Deniz Kuvvetleri Kurmay Başkanı Koramiral Veysel Kösele, İzmir’deki “Askeri Casusluk” kumpası çerçevesinde tutuklandı.
***
16 Eylül 1890: Japonya’yı ziyaret dönüşü Japonya kara sularında bulunan Kuşimoto açıklarında tayfuna yakalanan Amiral Osman Bey komutasındaki Ertuğrul Fırkateyni kayalıklara çarparak battı. 69 denizci kurtarılabildi. 531 Türk denizcisi şehit oldu.
16 Eylül 1935: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası açıldı.
16 Eylül 1961: İdama mahkûm edilen Adnan Menderes hükümetinin Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu (51) ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan (46)’ın idam cezaları İmralı adasında infaz edildi.
***
17 Eylül 1961: Demokrat Parti (DP) lideri ve Başbakan Adnan Menderes (62)’in idam cezası infaz edildi.
17 Eylül 1978: Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ile İsrail Başbakanı Menahem Begin, ABD Başkanlarının tatil yeri Camp David’te 12 gün süren gizli görüşmelerinin ardından, ABD başkanı Jimmy Carter gözetiminde sözleşme imzaladı.
17 Eylül 1990: Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun naaşları, Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın da katıldığı bir törenle İstanbul Topkapı’daki anıt mezara nakledildi. (11 Nisan 1990 günü TBMM tarafından kabul edilen 3623 sayılı kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edilmişti.)
***
18 Eylül 1048: Selçuklular çağında Bizanslılarla yapılan yüzyıllık çarpışmalardaki ilk büyük meydan savaşı olan Pasinler Savaşı başladı. Bizans Ordusu’na kumanda eden Liparit tutsak edilip ordusu yok edildi. Pasinler Savaşı, 23 yıl sonraki Malazgirt Savaşı kadar önemlidir.
18 Eylül 1932: Camilerde ilk kez ezan Türkçe okundu.
18 Eylül 1994: Bağlamanın Yozgat Tezenesi ustası Nida Tüfekçi hayatını kaybetti.
***
19 Eylül 1921: Mustafa Kemal Paşa’ya ‘Mareşallik’ ve ‘Gazilik’ unvanı verildi. (26 Kasım 1934 tarihinde ünvanların kalkması yasasıyla Atatürk’ün ‘Gazi’ ünvanı da kalktı.)
***
20 Eylül 1922: Fransız ve İtalyan kuvvetleri Çanakkale’den çekildi.
20 Eylül 1951: Türkiye’nin NATO’ya katılma talebi kabul edildi.
20 Eylül 1985: Sanatçı Ruhi Su (73) hayatını kaybetti.
20 Eylül 2012: PKK’nın silahlı saldırısına uğrayan Tunceli’nin Ovacık ilçesi Cumhuriyet Başsavcısı Murat Uzun hayatını kaybetti.
20 Eylül 2014: 101 gündür rehin tutulan, Irak’ın Musul Başkonsolosluğu görevlileri ve yakınları serbest bırakıldı. Serbest kalan 49 vatandaşımız Türkiye’ye getirildi.
***
21 Eylül 2012: 250’si tutuklu 365 subayın yargılandığı FETÖ’nün Balyoz kumpası davasında karar açıklandı: 3 komutan 20, 78 kişi 18, 214 kişi 16 yıl, 28 kişi de 13 yıl 4 ay hapis cezası aldı. 36 kişi ise beraat ederken, 69 tutuksuz sanık hakkında da yakalama kararı çıkarıldı.
***
22 Eylül 1520: Osmanlı İmparatorluğu’na damgasını vuran padişahlardan Yavuz Sultan Selim hayatını kaybetti.
22 Eylül 1909: İttihat ve Terakki Cemiyeti, Selanik’te gizli kongre düzenledi. Mustafa Kemal Bey, bu kongreye Trablus delegesi olarak katıldı. Kongrede yaptığı konuşmasında, Cemiyeti tenkit etti. Cemiyet içinde zabitlerin (subayların) bulunmaması gerektiğini, siyasetle uğraşanların ise askerlik görevini bırakması gerektiğini söyledi.
22 Eylül 1980: İran-Irak Savaşı başladı. 8 yıl süren savaşta yaklaşık bir milyon insan hayatını kaybetti.
22 Eylül 2014: MEB genelgesiyle başörtüsünün okullarda yolu açıldı.
22 Eylül 2017: 13 yıldır görev yapan Kadir Topbaş, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’ndan istifa etti.
***
23 Eylül 1856: Devlet Demiryolları, 130 km’lik İzmir-Aydın Demiryolu hattının imtiyazının verilmesiyle kurulmuş oldu.
23 Eylül 1951: Aydın’ın milli kahramanı Yörük Ali Efe, Bursa’da tedavi gördüğü hastahanede 56 yaşında hayatını kaybetti.
***
24 Eylül 622: İslam Peygamberi Hz. Muhammed, Hicretini Medine’ye giriş yaparak tamamladı. Hicret, İslam dünyası açısından dönüm noktası oldu.
24 Eylül 1914: Türk dünyasının önemli fikir insanlarından yazar İsmail Gaspıralı (63) hayatını kaybetti.
24 Eylül 1922: Türk kuvvetleri Çanakkale’de “tarafsız bölge” ye girdi.
24 Eylül 1993: Kurtuluş Savaşı kahramanı Onbaşı Nezahet (Baysel), 85 yaşında İstanbul’da hayatını kaybetti. Subay kızı olan Nezahet Hanım, bakacak kimsesi olmadığı için 12 yaşında babasının yanında savaşa katılmıştı. Nezahet Hanım verilmeyen İstiklâl Madalyası’na ölümünden 20 yıl sonra 2013 yılında kavuştu.
24 Eylül 1996: “Sanat Güneşi” lakaplı Türk Sanat Müziği sanatçısı Zeki Müren (65) hayatını kaybetti.
***
25 Eylül 1396: İçlerinde en ünlü Avrupa şövalyelerinin de bulunduğu Haçlı Ordusu’na karşı kazanılmış Niğbolu Meydan Savaşı yapıldı. Türk Ordusu’nun başkomutanı Osmanlı Hanedanı’nın parslarından Yıldırım Beyazıd’dı. Savaş, Haçlıların bozgunu ile sonuçlandı.
25 Eylül 1561: 1561: Kanuni Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan olma üçüncü şehzadesi Bayezid ve 7 oğlu, babasına isyan etmesinin ardından başarısız olunca sığındığı İran’ın Kazvin şehrinde, Sultan Süleyman’ın İran Şahı Tahmasb ile anlaşması sonucunda Osmanlı elçileri tarafından idam edildi.
25 Eylül 2012: Türk müziğinin efsaneleşmiş isimlerinden, Bozkırın Tezenesi Neşet Ertaş (75), İzmir’de kanser tedavisi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi.
25 Eylül 2017: Irak’ın kuzeyindeki Barzani yönetimi bağımsızlık referandumu yaptı. Bölge ülkeleri oldu bittiye izin vermeyeceklerini açıkladı. Türkiye ve Irak Nusaybin’de ortak tatbikat başlattı. Referandumda ayrılmaya yüzde 93 oranında “evet” oyu çıktı.
***
26 Eylül 1932: Türk Dil Kurultayı toplandı. Dil Bayramı ilk kez kutlandı.
***
27 Eylül 1529: Birinci Viyana Kuşatması başladı.
27 Eylül 1907: Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemine damga vuran İttihat ve Terakki Cemiyeti kuruldu.
27 Eylül 1922: Yunan Kralı Konstantin, Yunan ordularının Anadolu’daki mağlubiyeti sonrası gelişen ihtilal hareketi sonucunda tahtını bırakmak zorunda kaldı.
***
28 Eylül 1538: Preveze Deniz Zaferi. Yunanistan’ın kuzeybatısındaki Preveze’de Osmanlı Donanması ve Papa III. Paulus’un çabalarıyla bir araya gelen Haçlı donanması arasında gerçekleşen deniz muharebesinde, Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması, Amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı Donanması’nı imha etti. Böylece Türklerin Akdeniz hakimiyetinin yolu açıldı. Türk hakimiyeti başlamış oldu.
28 Eylül 1970: Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdül Nasır (52) hayatını kaybetti.
28 Eylül 2015: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Ankara’ya gelerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüştü. İki lider yaptıkları ortak açıklamada Irak ve Suriye’nin toprak bütünlüğü konusunda ‘hemfikir’ olduklarını açıkladı.
***
29 Eylül 1449: Osmanlı Devleti ile Venedikliler arasında yapılan savaşlar neticesinde İnebahtı Kalesi fethedildi.
29 Eylül 1911: Osmanlı Devleti ile İtalya arasında Trablusgarp Savaşı başladı. Savaş sonunda Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprak parçasını da kaybetti. Ayrıca Rodos ve on iki ada da Osmanlı’nın elinden çıktı.
***
30 Eylül 1511: Barbaros Hayreddin Paşa’nın ağabeyi Oruç Reis, dönemin Avrupasının en büyük kara ve deniz devleti olan İspanya’nın donanmasını hezimete uğratarak Cezayir’e girdi.
30 Eylül 1960: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kuruldu.
30 Eylül 1919: Sivas Kongresi’nde Müdafaa-i Hukuk hareketinin Anadolu’da yönetimi ele geçirmesi üzerine Damat Ferit kabinesi üçüncü kez istifa etti. Ertesi gün işbaşına gelen Ali Rıza Paşa hükûmeti, Sivas Kongresi’nin isteği doğrultusunda genel seçimlerin yapılmasına karar verdi.
30 Eylül 1937: Kurtuluş Savaşı kahramanlarından Uşaklı İbrahim Tahtakılıç (66) hayatını kaybetti. Tahtakılıç 3 dönem Kütahya’dan Milletvekili seçilmişti.
30 Eylül 2015: Rusya, Suriye’de ilk kez hava operasyonu başlattı. Rusya, bu girişimi sonrasında Suriye’de ana aktörlerden biri haline geldi.